SAMORZĄDNOSĆ I DEMOKRACJA LOKALNA (5)
VII. Zakończenie
Ani historia, ani perspektywy samorządności nie są obszarem ocen i stanowisk jednoznacznych. Możliwe są inne punkty wyjścia dla rozważań nad nią i inne sposoby podejścia, a nawet inna jej filozofia. Wszystkie jednak stawiają w centrum wagę budowania przez samorząd społeczeństwa obywatelskiego.
Poruszone w raporcie zagadnienia nie wyczerpują katalogu ważnych problemów i wyzwań, na które napotyka rozwój samorządności w Polsce. Kwestii istotnych dla przyszłości samorządu jest wiele. Raport niniejszy omawia te, które naszym zdaniem są w chwili obecnej najważniejsze.
Głos Konwersatorium DiP w sprawach samorządu jest zaproszeniem do dyskusji.
Glosa
Stefan Bratkowski, Wiktor Osiatyński
Członkowie Rady Programowej
Konwersatorium Doświadczenie i Przyszłość
Raport „Samorządność i demokracja lokalna” prezentuje sukcesy i porażki w budowie polskiego samorządu od roku 1989. Poniżej chcielibyśmy zasygnalizować tylko możliwość innego podejścia do zasadniczej kwestii omawianej w raporcie, a mianowicie teorii pomocniczości. Czynimy to, bowiem jesteśmy głęboko przywiązani do innego sposobu postrzegania fundamentów społeczeństwa obywatelskiego. Jesteśmy przekonani, ze konieczne jest upowszechnianie także tej innej filozofii w polskim dyskursie publicznym o dniu dzisiejszym i przyszłości samorządu.
Teoria pomocniczości, tak często przywoływana w raporcie, budzi różne odczucia wśród teoretyków samorządności. Krytycy tej teorii, do której się zaliczamy, uważają, że mniejszą wagę przywiązuje ona do podstawy demokracji, jaką jest źródło władzy, czyli obywatele; źródłem władzy nie są bowiem wyższe szczeble administracji, udzielające niższym szczeblom, w tym i samorządowi, części tej władzy. Innymi słowy, punktem wyjścia reform powinna być analiza, jakie zadania i związane z nimi kompetencje należy powierzyć szczeblom administracji powyżej demokracji lokalnej aż po rząd państwa – kompetencje, związane z realizacją zadań, z którymi nie może radzić sobie gmina i które wykraczają swym zasięgiem poza sferę władzy gminy. Decentralizacja aparatu administracyjnego i pomocnicza rola wyższych jego instancji winna być konsekwencją takiej analizy.
Przy takim podejściu nie wchodzi w rachubę ustawowe rozstrzyganie przez państwo, co wolno gminie, czyli samym obywatelom w ich najbliższym otoczeniu. Prawa obywateli reguluje Konstytucja i w sferze jej upoważnień obywatelom wolno dowolnie się zrzeszać, organizować, wyznaczać sobie zadania, określać swoje mądre lub mniej mądre pragnienia – byle nie naruszali praw innych obywateli, zagwarantowanych Konstytucją, nie naruszali konstytucyjnych zasad współżycia obywatelskiego ani norm prawa karnego.
Wedle tego ujęcia, zgodnie z poglądem najwybitniejszego polskiego specjalisty prawa administracyjnego w historii nauki polskiej, Józefa Buzka, nie trzeba ustaw o jednolitym ustroju miast, gmin i związków gmin. Taka unifikacja ułatwia w istocie funkcjonowanie i rządzenie właśnie wyższym szczeblom administracji. Zdaniem Buzka obywatele żywiliby zupełnie inny stosunek do ustroju swych miast, gmin i związków gmin, a nawet do ich władz, gdyby ten ustrój rodził się poprzez ich dyskusje i decyzje.
Ustawy wyższego rzędu, przy takim podejściu, powinny jedynie regulować, czego w takich „konstytucjach” miast, gmin i związków gmin być nie może, jakie ogólne zasady powinny w nich obowiązywać i jakie zadania miasta, gminy i związki gmin muszą obowiązkowo podejmować w imię interesu ogółu społeczeństwa (przykładowo: obowiązek finansowania bibliotek lokalnych, szkół i przedszkoli, czy też tryb wyborów, zapewniający rozdział władzy przedstawicielskiej i wykonawczej).
Przedstawiamy ten pogląd przekonani, że jego upowszechnienie będzie służyło rozwojowi polskiego samorządu, budowaniu silnej podmiotowości samorządów lokalnych i sprzyjać będzie ograniczaniu zaborczości władz centralnych.
W skład Rady Programowej konwersatorium
„Doświadczenie i Przyszłość”
wchodzą:
Aniela Dylus
Stefan Bratkowski
Leszek Balcerowicz
Janusz Grzelak
Barbara Imiołczyk
Irena Lipowicz
Stefan Meller
Wiktor Osiatyñski
Jerzy Regulski
Marek Safjan (przewodniczący)
Piotr Sztompka
Krystyna Starczewska
Marek Wąsowicz
Edmund Wittbrodt
Jan Woleński
Edmund Wnuk-Lipiński
Andrzej Zoll
Komitet Koordynacyjny:
Grzegorz Gauden
Andrzej Rosner
Cezary Windorbski
Adres:
Konwersatorium „Doświadczenie i Przyszłość”
Collegium Civitas
Pl. Defilad 1 00-901 Warszawa
www.dip.org.pl dip@post.pl
Spis treści
I. Wstęp
II. Punkt wyjścia
II. 1. Charakter i cel reform samorządowych w Polsce
II. 2. Osiągnięcia samorządu
II. 3. Opory przed decentralizacją
II. 4. ‑Standardy demokracji lokalnej i demokratyczne państwo prawa
III. Samodzielność samorządu
III. 1. Zasada pomocniczości i podział władzy
III. 2. Zespolenie administracji
III. 3. Wojewodowie a władze samorządowe
III. 4. Ministerstwa a władze samorządowe
III. 5. Ochrona przed ingerencją administracji rządowej
III. 6. Ochrona sądowa
III. 7. Zagrożenia korupcją
III. 8. Wójt a rada
IV. ‑Uczestnictwo społeczeństwa w sprawowaniu władz
IV. 1. Społeczeństwo obywatelskie
IV. 2. Organizacje obywatelskie
IV. 3. Reprezentatywność władz
IV. 4. Zaufanie społeczne
IV. 5. Prasa lokalna
IV. 6. Krytyka i kontrola społeczna
IV. 7. Partie polityczne
V. Nowe wyzwania
VI. Co robić?
VI. 1. Wizja ustroju kraju i rola samorządu terytorialnego
VI. 2. Stanowienie prawa – stan obecny
VI. 3. Rola partii politycznych na szczeblu lokalnym
VI. 4. Udział obywateli
VI. 5. Hamulce rozwoju samorządności
VII. Zakończenie
Glosa