Kontur i semikontur. Rozważania polityczne

2015-02-15 14:44

 

Spróbujmy jeszcze innego podejścia do opisu rizomifraktalności[1]. Oprę go na takich pojęciach znanych nauce, jak „kontur”, „entropia”, itp.

Zacznijmy od opisu codziennych zachowań człowieka mającego styczność ze strukturą. W tym celu skonfrontujemy pasażera z rozkładem jazdy.

Pasażer to taki ktoś, kto podjął swobodną, autorską, autonomiczną, podmiotową, suwerenną decyzję o tym, że skorzysta ze zbiorowego środka transportu, aby zmienić miejsce pobytu. Pasażer reprezentuje rizomię, czyli sam decyduje kiedy i jakim środkiem transportu się przemieści, może nawet przed wyruszeniem w trasę albo w trakcie jazdy zrezygnować w ostatniej chwili.

Rozkład jazdy – to precyzyjna, mająca zewnętrzną postać grafika, lista środków lokomocji i przystanków, wraz z czasami przejazdu i precyzyjnie zdefiniowanymi chwilami dodarcia-odjazdu z poszczególnych przystanków. Rozkład jazdy reprezentuje fraktalia: jest sztywnym, powtarzalnym, samopodobnym grafikiem (choć bywa, że jest modyfikowany), którego „swobodna” interpretacja przez kierowcę-przewoźnika upoważniałaby pasażera do interwencji.

Współpraca pasażera z rozkładem jazdy jest zapośredniczona przez kasy biletowe (w tym internetowe) i przez środki transportu oraz przez ludzi obsługujących „rozkład”, niekiedy (prawie zawsze?) zorganizowanych w firmę. Dlatego nie widać gołym okiem, obu aktorów: człowieka i struktury, w to miejsce widać mylny obraz interakcji człowieka z firmą przewozową.

Im bardziej „sztywne” warunki korzystania z rozkładu jazdy – tym bardziej pasażer jest skłonny do zachowań rizomalnych, do decydowania o istocie swoich wyborów.

Między rozkładem jazdy a pasażerem trwa ustawiczna gra o to, by „ten drugi” się podporządkował „temu pierwszemu”. Gra realizowana prośbą, groźbą, podstępem, nęceniem, wiązaniem się i porzucaniem (nie tylko pasażer może się przenieść do innego środka lokomocji, ale przewoźnik może z rozkładu usunąć linię, a przynajmniej konkretny kurs). Czymże jest bilet miesięczny, jeśli nie uwiązaniem pasażera „na dobre i na złe”?  Czymże są prośby pasażerów linii autobusowych „kochanieńki, mógłby się pan zatrzymać przy cmentarzu, bo z przystanku mam daleko”? Albo często używany przeze mnie przykład z Kolei Mazowieckich, gdzie piwosze i papierośnicy wbrew regulaminowi, za to bezkarnie, okupują „salonki” na końcach tych starszych składów ETZ?

Niestety, wynik takiej gry jest zawsze dwubiegunowy: rozkład jazdy się usztywnia jeszcze bardziej, a pasażerowie się coraz bardziej rozbisurmaniają. Aż dochodzi do opisanej przez ekonomistów i socjologów w rozmaitych modelach sytuacji, kiedy to nie pasażer z rozkładem jazdy się zmagają, tylko „rynek” z „monopolem”[2].

Ta nowa jakość powoduje, że zarówno pasażer, jak też rozkład jazdy inaczej „się wyrażają” w codziennym zmaganiu: z innej biorąc dziedziny – przykładem takiej jakości jest przepis, który nakazuje wszelkim podmiotom obracającym gotówką odnosić do banku każdą sumę powyżej tej, którą dopuszcza się trzymać „w kasie”.

Ktoś powie: nie rozkład jazdy jest „stroną w sprawie”, tylko właściciel i management firmy-przewoźnika. Właśnie: na ten błąd czekają ci, którzy obalą koncept Państwa Równoległego…

Kontur

Słowa „kontur” będę używał w sensie matematycznym, gdzie jest on definiowany jako regularna, dodatnio zorientowana „krzywa Jordana”[3]. Pojęcie to oznacza, że „kontur” jednoznacznie dzieli przestrzeń (zwłaszcza dwuwymiarową, taką „na kartce”) na „wnętrze” i „zewnętrze”, choć nie zawsze jest to widoczne na pierwszy rzut oka. Stąd np. w geografii stosuje się kontury jako przedstawienie „granicy zasięgu” (parku, miasta, państwa, dorzecza).

/rysunek pokazuje przykładowe grafiki, które intuicyjnie nazwiemy konturami, obrysami/

Kontur – czyli kształt, fason, forma, krój, model, bryła, profil, sylwetka, zarys, obrys, rysunek, szkic, forma – związane są w opisywanym tu pojęciu rizomifraktalności z pojęciami „samoregulacji”, „entropii”[4], „entalpii”[5] oraz „monopolu”.

 

W niniejszych rozważaniach „kontur” rozumiemy prawie tak jak potocznie, ale stosujemy to pojęcie do opisu rzeczywistości społecznej, gospodarczej, politycznej, dlatego przywołanie matematycznej definicji konturu okaże się praktyczne.

Entropia i entalpia

Pojęcie „entropia” występuje w wielu dziedzinach: termodynamice, teorii prawdopodobieństwa, teorii informacji, teorii układów dynamicznych (w której wyróżniamy teorię procesów stochastycznych, teorię ergodyczną i dynamikę topologiczną), a ponadto ma też ono swoje obiegowe, potoczne znaczenie. Przy tym nacisk kładzie się na interpretację entropii jako miary chaosu czy też, jak kto woli, losowości[6].

Pojęcie entropii stworzył niemiecki fizyk zajmujący się termodynamiką – Rudolf Clausius[7] – w roku 1854. Wiąże się ono bezpośrednio ze sformułowaną wcześniej przez francuskiego inżyniera i fizyka Sadi Carnota II zasadą termodynamiki (która wtedy nie nosiła tego miana, ponieważ I zasada była sformułowana później).

Kluczem do zrozumienia istoty entropii jest pojęcie „procesu nieodwracalnego” (irreversible proces). Entropię bowiem często prezentuje się w kontekście wyrażeń „utracona energia”, „zgubiona energia”. Opisując rzeczywistość społeczną, gospodarczą, polityczną możemy mówić o niewykorzystanych szansach czy możliwościach, o erozji firmy, struktury, urzędu. Kiedy jakaś sieć, struktura, system, wspólnota, organizacja, firma ulega „rozklekotaniu-rozmemłaniu-degrengoladzie”, to znaczy, że zmarnowano wszystkie te zasoby, które wcześniej poświęcono na ich zbudowanie.

Rudolf Julius Emanuel Clausius sformułował temat „entropia” następująco: o ile suma energii w zamkniętym systemie jest stała, to jednak przepostaciowia się ona konsekwentnie ku temu, by maksymalizować nieuporządkowanie układu-systemu-ustroju.

Zaczęło się jednak od “Fundamental Principles of Equilibrium and Movement” (1803), autorstwa Lazare Carnot’a. Potem jego syn Sadi sformułował “Reflections on the Motive Power of Fire”, gdzie sformułował ideę idealnego silnika, w którym energia przeistacza się w tzw. „cyklu Carnota”.

Clausius w swoich dziennikach (1854) sformułował – znając prace Carnot’ów – koncept „pracy wewnętrznej” (interior work) i „pracy zewnętrznej” (external work). Wykorzystam te pojęcia już za chwilę.

 

*             *             *

Najpierw jednak wykorzystam pojęcia „konturu” i „entropii” oraz „entalpii” opisane powyżej do sformułowania Konturowego Prawa Entropii-Entalpii.

Otóż można sobie wyobrazić sytuację, w której z jakiegoś zbioru (systemu, ładu, układu, wspólnoty, społeczności, grupy) – w jakimś procesie zostaje wyodrębniony pod-zbiór, przy czym owo wydzielenie jest prawie-na-pewno jednoznaczne, bez „szarości”. Dołóżmy do tego wyobrażenia takie oto pod-wyobrażenie, że wewnątrz pod-zbioru wszystko jest objęte „samopodobnymi” standardami, przepisami, regułami, normami, procedurami, strukturami, certyfikatami, dopuszczeniami, formularzami, wtajemniczeniami. To oznacza krańcowe zorganizowanie pod-zbioru, jego niemal pełnię fraktalną, czyli entropię zbliżającą sie do zera. Natomiast pozostała część podzielonego konturem zbioru jest krańcowo niezorganizowana, a przynajmniej wzdraga się przed formalnymi postaciami ładu.

Strzałki obrazują ideę Clausiusa „pracy wewnętrznej” i „pracy zewnętrznej”: wewnątrz konturu zbieżne ku sobie, na zewnątrz zaś rozbieżne od siebie ale też od konturu. Praca wewnętrzna oznacza gospodarczą, społeczną, polityczną entalpię: petryfikowanie, scalanie, krystalizację, strukturalizowanie się rzeczywistości wewnątrz konturu, a Nomenklatura go zaludniająca to nie są ludzie wolni w potocznym rozumieniu, tylko zorganizowani wedle nomenklaturowej „kratownicy”, „rubryk”, idealnie w nie wpasowani, funkcjonujący, a nawet myślący w tych właśnie kategoriach (jeśli nie – dokonuje się ich ekspulsja poza kontur). Natomiast praca zewnętrzna oznacza skłonność do „anarchii”, niepoddawania się glajchszaltowaniu[8] płynącemu i narzucanemu z wewnątrz konturu: spontaniczna aktywność pojedynczych ludzi polega na unikaniu rozmaitych regulacji, formuł, wymogów, itd., itp. oraz na tymczasowym ustalaniu sobie roboczych międzyludzkich rozwiązań, porzucanych najczęściej tuż po ustaniu powodu, dla którego zostały ustalone.

Istnieje pojęcie gazu doskonałego, odpowiadające gospodarczemu, socjologicznemu, politologicznemu opisowi fenomenu RYNKU. W fizyce oznacza to taki gaz, który poddaje się czterem prawom:

1.       prawo Boyle'a-Mariotte'a (równanie izotermiczne), czyli procesy zachodzące pod stałą temperaturą, w których iloczyn ciśnienia panującego w gazie przez jego objętość jest wielkością stałą;

2.       prawo Charles'a (równanie izobaryczne), czyli procesy zachodzące pod stałym ciśnieniem, w którym objętość gazu jest wprost proporcjonalna do temperatury bezwzględnej panującej w gazie;

3.       prawo Gay-Lussaca (równanie izochoryczne), czyli procesy zachodzące pod stałą objętością, w którym ciśnienie panujące w gazie jest wprost proporcjonalne do temperatury naszego badanego gazu;

4.       prawo Avogadra - w określonej temperaturze i w określonym ciśnieniu znajdują się w tej samej objętości takie same ilości cząsteczek gazu doskonałego.

Gdyby cząsteczki gazu przyrównać do ludzi (powodowanych naturalną żywotnością, niekiedy ponadprzeciętnie przedsiębiorczych) – to wszystkie cztery prawa zastosowane do ludzkiej zbiorowości znajdującej się poza Konturem powodowałyby proces podążania entropii społecznej ku nieskończoności, a zbiorowość taka przeistaczałaby się w doskonałą: pełnia swobody działania (w heglowskim pojmowaniu wolności jako zdolności i skłonności do samoograniczeń w obliczu rozmaitych niepolitycznych konieczności), wszelkie więzi mają charakter temporalny i celowo-zadaniowy, każdy głos, pogląd, propozycja są jednakowo zauważalne i słyszalne. Uwaga: to jest inna zbiorowość niż społeczność samorządnych wspólnot, gdzie przyjęty jest pakiet niepaństwowych instytucji strukturalizujących, porządkujących zbiorowość.

Do powyższych czterech praw modulujących gaz doskonały, dokładam piąte, Konturowe Prawo Entropii-Entalpii (dla zbiorowości podobnych do gazu doskonałego):

 

W „wolnym tłumaczeniu” oznacza to, że ile wydatkowano na zbudowanie i umocnienie struktur wewnątrz-konturowych Państwa, Firmy, Organizacji – tyle „prosty lud” odbiera sobie uciekając w wyuczoną bezradność, emigrację wewnętrzną, szarą strefę, itd., itp. Jeśli uświadomić sobie, że struktury są budowane i umacniane właśnie na koszt owego „prostego ludu” – to opis staje się klarowniejszy, o czym poniżej.

Źródłem tak sformułowanego prawa  jest następująca konstatacja: im bardziej wewnątrz konturu sprawy się petryfikują, tym większemu rozproszeniu (deregulacji) ulegają sprawy poza konturu. Im bardziej „kierownictwo” chce rządzić wszystkim i wszystkimi – tym bardziej wszystko i wszyscy „uciekają” ku „martwemu polu”, gdzie nie sięga już żadna władza. Oczywiście, łatwo jest wskazać Koreę Północną czy inne nietypowe rządy jako przykład zaprzeczający powyższemu, ale w odpowiedzi mogę przytoczyć takie pojęcia jak „wyuczona bezradność”[9] albo „emigracja wewnętrzna”[10]. Albo najlepiej przytoczyć nie całkiem jeszcze czerstwe rozważania o totalitaryzmie, autorstwa C. Schmitt’a[11] czy H. Arendt[12], albo K. Poppera[13].

I owa petryfikacja wewnętrzna równoważy się z rozproszeniem zewnętrznym, przez co cały „układ” (Ludność i Kraj zarządzane przez Państwo) jest stabilny jako całość.  Konsekwencją tego prawa jest refleksja polityczna (i podobna socjologiczna, ekonomiczna): im więcej monopolu wewnątrz konturu, tym więcej rynku na zewnątrz konturu.

Jeśli zatem władca ciemięży lud podatkami, pracodawca wyzyskuje pracowników, lider pomiata zespołem – to podatnicy udają niewypłacalnych, pracownicy leniuchują, zespół ignoruje lidera (mowa o warunkach odpowiadających pojęciu gazu doskonałego). I nie pomoże tu żaden autorytaryzm czy totalitaryzm, zawsze mało efektywny, a ostatecznie przeciw-skuteczny.

Pamiętać jednak należy, że to co wewnątrz konturu – to wydzielona część całości, a nie w pełni odrębny byt. Nie jest ona samowystarczalna, bo karmi się dorobkiem wypracowanym przez całość, ogół. Korzysta z powszechnej naturalnej żywotności ekonomicznej i z przedsiębiorczości, obciążając je haraczem podatkowym, przepoczwarzając wypracowane formuły współżycia (np. instytucje społeczne). Dlatego kontur – jakże poręczny, kiedy trzeba zadbać o wewnątrz-konturowe immunitety, przywileje, dystrybucję uprawnień, podział obszarów władania – okazuje się przeszkodą w eksploatacji tego co „na zewnątrz”. Radą na to jest SEMI-KONTUR , inaczej „kontur pół-przepuszczalny”, działający jak półprzewodnik[14]. Zauważmy, że w „obrazkowym koncepcie” konturu przemiany „energetyczne” zmierzają w dwóch przeciwnych kierunkach: wewnątrz konturu entropia maleje na skutek zamrażającej entalpii (wydatkowania zasobów, energii, możliwości na rzecz budowania fraktalnych struktur), zaś na zewnątrz w warunkach swobody entropia rośnie w wyniku „rozpraszania” się wszystkiego co konstytuuje struktury społeczne.

Można zatem mówić o napięciu kontra-entropijnym, które przy modelowo szczelnym konturze grozi „przebiciem” i „wyładowaniem” na skutek niekontrolowanego pogłębiania się różnic entropii. Taki „akt piorunujący” nie jest nikomu na rękę, a że przy okazji w grę wchodzi zewnątrz-konturowy dyskomfort wyzysku i uciemiężenia oraz wewnątrz-konturowy interes w eksploatowaniu zewnętrza – pojawia się niemal ekonomiczny interes w zainstalowaniu „przepuszczalników” napięcia kontra-entropijnego.

Semikontur przepuszczalny (na rysunku przestrzeń między pierwotnym konturem a owalem) – to przede wszystkim obszar polityki (pozycjonowania, gry o zaspokojenie interesów), obecny w obszarze gospodarczym (np. przedsiębiorstwa), społecznym (np. organizacje pozarządowe, społeczności samorządowe), państwowo-politycznym (organy, urzędy, służby, prawa). W obszarze tym wszystko co „kanciaste” przeistacza się w „obłe”. Np. odurnia się prostych ludzi nazywając ich obywatelami, choć zupełnie nie orientują się w sprawach publicznych, po czym dobija się ich oczywistą tezą, że „państwo to wszyscy obywatele”, albo „samorząd to wszyscy mieszkańcy gminy”. Z tego odurniającego kłamstwa wywodzi się łatwo przyswajalny obowiązek budowania wspólnego Państwa, które musi być mocne, bo jest nasze wspólne. Poniewczasie, kiedy już stały się rzeczy nieodwracalne (irreversible), widać jak na dłoni, że to co przedstawiano jako wspólne w rzeczywistości jest „własnością” Nomenklatury, nierzadko pół-jawnie związanej „internacjonalizmem nomenklaturowym” z podobnymi nomenklaturami zagranicznymi.

Półprzepuszczalność konturu ma jeszcze jeden aspekt: pozwala Państwu przenikać z obszaru rosnącej entalpii do obszaru rosnącej entropii, dokonywać „prozelityzmu do-konturowego”. W ten sposób – poza Nomenklaturą, uzupełniając ją – rośnie rzesza obłaskawionych apostołów Państwa, Dyrekcji, Liderów – mimo oczywistych oznak zachowań łupieskich i autorytarnych z ich strony.

Prozelityzm do-konturowy czyni napięcie kontra-entropijne chimerycznym, niepewnym, niczym migająca żarówka. Właśnie wtedy można zwiększyć totalitarność całego układu, całej przestrzeni, bowiem nie mając stałego i jednoznacznego „pomiaru” – „prosty lud” nie reaguje w porę rozproszeniem, ucieczką ku spontanicznemu bezładowi. To wtedy zużywają się, bledną, słabną takie przymioty obywatelstwa i samorządności, jak multitude (Machiavelli, Spinoza, Hardt-Negri), różnia (Derrida), pluralizm, rozmaitość, spontaniczność, samostanowienie, wzajemnictwo, samopomoc – najogólniej mówiąc: demokracja.