Pycha konstytucyjna
2010-05-03 09:42
Konstytucja 3 maja została ustanowiona ustawą rządową przyjętą tego dnia przez sejm. Została zaprojektowana w celu zlikwidowania obecnych od dawna wad systemu politycznego Rzeczypospolitej Obojga Narodów i jej złotej wolności. Konstytucja wprowadziła polityczne zrównanie mieszczan i szlachty oraz stawiała chłopów pod ochroną państwa, w ten sposób łagodząc najgorsze nadużycia pańszczyzny. Konstytucja zniosła zgubne instytucje, takie jak liberum veto, które przed przyjęciem Konstytucji pozostawiało sejm na łasce każdego posła, który, jeśli zechciał – z własnej inicjatywy, lub przekupiony przez zagraniczne siły, albo magnatów – mógł unieważnić wszystkie podjęte przez sejm uchwały. Konstytucja 3 maja miała wyprzeć istniejącą anarchię, popieraną przez część krajowych magnatów, na rzecz egalitarnej i demokratycznej monarchii konstytucyjnej. W tym samym czasie przetłumaczono Konstytucję na język litewski.
Najlepsze konstytucje powstawały „nakładem” sił politycznych stojących w opozycji wobec przemożności i niesprawiedliwości zagrożeń ze strony „obcych”, w oparciu o dalekowzroczne idee i ambicje wykształconych twórców. Do takich należał Pyłyp Orłyk, Pasquale Paoli, James Madison i przywódcy polskiego-szlacheckiego Sejmu Czteroletniego na czele ze Stanisławem Małachowskim.
* * *
1711 rok. Pacta et Constitutiones legum libertatumqe Exercitus Zaporoviensis
Jest to konstytucja ukraińska, która nigdy nie weszła w życie, jednak jej nowatorski charakter wyprzedzał o kilka dekad konstytucje europejskie i amerykańską. Ogłoszona ją w niecały rok po powszechnych wyborach, rozpisanych przez kanclerza (pisarza) Karola XII i hetmana Ukrainy na dzień 5 kwietnia 1710 roku.
Jak we wtorek 23 czerwca 2009 roku podała „Lwiwska Hazeta”, w moskiewskim archiwum został odnaleziony egzemplarz Konstytucji Pyłypa Orłyka (1672 – 1742). Był on głównym pisarzem wojska zaporoskiego, przyjacielem i powiernikiem hetmana Iwana Mazepy. Po przegranej bitwie pod Połtawą 8 lipca 1709 roku, Kozacy popierający króla Szwecji Karola XII udali się na emigrację do Bender (obecnie Naddniestrze). Byli wśród nich między innymi Mazepa i Orłyk. Po śmierci Mazepy 2 października 1709 roku Pyłyp Orlyk (Filip Orlik) został wybrany hetmanem na uchodźstwie. W 1711 roku sporządził „Konstytucję Benderską” uznawaną przez część historyków za pierwszą konstytucję Ukrainy.
Sam fakt odkrycia dokumentu jest wielce ciekawy, bowiem ten egzemplarz Konstytucji została napisany w języku staroukraińskim. Naukowcy ukraińscy oceniając znalezisko podkreślają jego wagę dla badań lingwistycznych: język, w którym spisano Konstytucję podobny jest do tego, jakiego używano na Ukrainie w XVIII w.
Mało kto w dzisiejszych czasach zdaje sobie sprawę że wieloetniczna społeczność uchodźców, buntowników przeciw systemom-ustrojom w krajach Europy Środkowej, jaką stanowili kozacy (chodzi o kozaków siczowych) stanowiła idealny przykład społeczności „demokratycznej” (kozacy zorganizowani byli w sposób paramilitarny, a ich gospodarka była – mówiąc eufemistycznie – łupieska). Vox populi miał tam decydujące znaczenie, a pomniejsi i więksi wodzowie (sotnicy i atamani) byli wybierani w uznaniu i odwoływani kiedy przynosili zawód.
Poddany chana krymskiego, dokąd po bitwie pod Połtawą emigrował m. in. z królem Szwecji Karolem XII, główny pisarz wojska zaporoskiego i najbliższy współpracownik słynnego kozackiego (zaporoskiego) hetmana Iwana Mazepy (po jego śmierci obrany hetmanem na uchodźctwie), wcześniej pisarz w kancelarii metropolity kijowskiego i pułku połtawskiego, Pyłyp Orłyk, ogłasza po łacinie ukraińską (kozacką) konstytucję pod nazwą „Pakty i konstytucje praw i wolności wojska zaporoskiego” i aż do swojej śmierci w Jassach (1742) zabiega o sprawę ukraińską na terenie ówczesnej Europy.
Filip Orlik pochodził z rodziny czeskiej(Bohemia, Morawy i Śląsk), która po zamęcie husyckim osiedliła się w Polsce: urodził się niedaleko Oszmian na Białorusi, uczył się na Litwie i w Kijowie, ożenił się z Ukrainką. Przyjął religię prawosławną. Władał 5-ma językami i – tłumacząc na „nasze” – był szlachcicem, czyli ówczesnym inteligentem, który poświęcił całe dorosłe życie sprawie Ukrainy (kozaczyzny), którą to sprawę ostatecznie przegrał pod każdym względem.
Człowiek ten urzekał współczesnychinteligentną głową, dobrym wykształceniem, talentem literackim, duszą szlachetną, entuzjazmem i niesamowitą pracowitością. Wiedzą, subtelną duchowością, różnorodnym i bogatym doświadczeniem życiowym.
Jego działalność polityczna i dyplomatyczna były skomplikowane i poplątane, ale widzimy z jego bujnej, awanturniczej, pełnej przygód biografii, że pomimo wielu kompromisów to wszystko miało jeden ostateczny cel: niezależne zjednoczone państwo ukraińskie. Naśladował w tym idee Iwana Mazepy i był im wierny aż do śmierci.
Z treści Konstytucji Benderskiej:
Władzę ustawodawczą sprawuje Rada Generalna, która służy jako parlament, składający się z ogółu sotników i atamanów Siczy. Rada Generalna obraduje trzy razy w roku - w styczniu (na Boże Narodzenie), w kwietniu (Wielkanoc) i październiku (po zbiorach). Na posiedzeniu Rady Generalnej rozważa się sprawy bezpieczeństwa państwa, dobro wspólne, inne zadania publiczne, wysłuchuje się sprawozdań Hetmana i udziela „wotum zaufania”, ewentualnie wybiera/obiera się nowego Hetmana.
Najwyższą władzę wykonawczą miał Hetman, wraz z oficerami Rady Generalnej. Pomiędzy sesjami Zgromadzenia Ogólnego Rady wykonanuje on swoje uprawnienia. Hetman i jego funkcje zostały znacznie ograniczone uprawnienia artykułów 6, 7 i 8. Zgodnie z tymi przepisami Hetman nie miał prawa do rozporządzania gruntami publicznymi i skarbem, miał zaś prawo do prowadzenia własnej polityki personalnej, prowadzi niezależną politykę zagraniczną (co sprawozdaje Radzie). Miał również zakaz tworzenia własnej administracji, nie miał uprawnień do karania przestępców. W celu zabezpieczenia jego potrzeb materialnych dano hetmanowi tymczasowe prawa do wyraźnie określonych dochodów (podatek na dochody stanic), ale tylko na czas trwania jego kadencji.
Konstytucja upoważnia rząd do usunięcia Hetmana tylko w przypadku podejrzeń o korupcję, pozwala biednym nie płacić podatków i opłat, (związując to prawo z poziomem budżetu lokalnego) - Konstytucja ustala wynagrodzenie funkcjonariuszy (przywódców).
Pierwszą ukraińską konstytucję powinien przeczytać każdy, ponieważ daje ona pojęcie o poziomie demokracji u Kozaków, porównywalny ze współczesną praktyką w wielu ustrojach. Nawet dzisiaj wielu uważa, że nie wszystkie prawa i wolności we współczesnych konstytucjach ustanowione są lepiej niż w dokumencie Orłyka.
* * *
Republika Korsykańska– państwo istniejące na Korsyce w latach 1755–1769.
W kwietniu 1755 na Korsyce wybuchło powstanie przeciwko panowaniu genueńskiemu. W listopadzie przywódca powstańców Pasquale Paoli ogłosił wyzwolenie wyspy spod genueńskiego panowania i utworzenie niepodległej Republiki Korsykańskiej. Nowe państwo przyjęło Konstytucję, uważaną za pierwszy tego typu dokument na świecie.
W 1759 republika potwierdziła swoją niezależność, odpierając genueński najazd pod dowództwem Giovanniego Giacomo Grimaldiego.
Władzę wykonawczą na wyspie sprawował jako generał Pasquale Paoli. Władza ustawodawcza należała do wybieranego co 3 lata parlamentu, w którym mieli prawo zasiadać mężczyźni mający ukończone 25 lat. Konstytucja jako pierwsza na świecie dawała czynne prawo wyborcze kobietom.
W 1767 wojska republiki zaatakowały i zajęły należącą do Genui wyspę Capraia Isola. W 1768 w następstwie traktatu wersalskiego z 15 maja 1768 roku, Republika Genui zrzekła się swoich pretensji do władzy nad Korsyką i oddała prawa do niej Francji za 2 miliony lirów długu, jaki miała wobec Ludwika XV. Na mocy tego traktatu, Francja uzyskała prawo do zarządzania wyspą i jej pacyfikacji. Jeszcze w tym samym roku Francuzi dokonali inwazji na Korsykę, gdzie spotkali się z zaciekłym oporem republikańskich wojsk.
Kres republiki nastąpił 9 maja 1769 roku, wraz z rozgromieniem wojsk republikańskich w bitwie pod Ponte Novu.
Konstytucja obowiązująca do aneksji wyspy przez Francję w 1769 roku wprowadzała w krótkotrwałym państwie korsykańskich separatystów najbardziej demokratyczny i liberalny ustrój polityczny w ówczesnej Europie. Jako pierwsza wprowadzała na przykład równouprawnienie płci w czynnym prawie wyborczym.
Niektóre źródła traktują Konstytucję Korsyki jako pierwszą na świecie, przed konstytucją amerykańską i Konstytucją 3 Maja.
Filippo Antonio Pasquale di Paoli - (ur. 6 kwietnia 1725, zm. 5 lutego 1807 w Londynie) – bohater narodowy Korsyki, przywódca pierwszego i jedynego niepodległego państwa korsykańskiego, przeciwnik Napoleona Bonaparte.
Urodził się w Stretta w parafii Rostino. Jego ojciec Giacinto Paoli, był przywódcą powstania rozpoczętego w 1729, a które wybuchło gdy Genua władająca wyspą od XIII wieku nałożyła nowe podatki. W 1737 na pomoc Genui swoje wojska na wyspę przysłała Francja. W 1739 opuścił wyspę wraz z ojcem skazanym na wygnanie. Rozpoczął służbę jako oficer w armii Neapolu. Powrócił na Korsykę w 29 kwietnia 1755 i został przywódcą powstania narodowego. Tego samego roku w listopadzie, Korsyka proklamowała niepodległość (Republika Korsykańska) i uchwaliła Konstytucję. Wskutek tego Korsyka została pierwszą nowożytną demokratyczną republiką
* * *
17 września 1787.Constitution of the United States of America
Ratyfikowana została przez specjalne konwencje w każdym z 13 stanów. Wchodząc w życie 4 marca 1789, Konstytucja zastąpiła artykuły konfederacji i wieczystej unii, które obowiązywały w latach 1781-1788.
Pierwotny projekt Konstytucji przygotował James Madison z Wirginii. Początkowo miała służyć jako podpora w rządzeniu 4 milionami ludzi w 13 stanach, doprowadzić do centralizacji władzy, zostawiając jednak przy tym prawa poszczególnych stanów i dając im swobodę w ich sprawach wewnętrznych. Zawarty kompromis stanowił, że wszystkie stany będą reprezentowane przez jednakową liczbę ich przedstawicieli w Senacie, natomiast w Izbie Reprezentantów ich liczba będzie zależeć od liczby mieszkańców danego stanu.
Konstytucja jest najwyższym prawem obowiązującym w Stanach Zjednoczonych. Jest ona najstarszą narodową konstytucją, która nadal obowiązuje. Była wzorem dla wielu innych konstytucji powstających na całym świecie. Siłą konstytucji jest jej prostota i elastyczność. Obecnie z tylko 27 poprawkami służy potrzebom ponad 300 milionom Amerykanów w 50 stanach, które są w wielu kwestiach różne.
James Madison urodził się 16 marca 1751 w Port Conway w stanie Wirginia w rodzinie farmerów-plantatorów. Był najstarszym z dwanaściorga dzieci Jamesa Madisona, seniora i jego żony Eleanor Rose "Nellie" Conway. Wykształcenie podstawowe otrzymał w domu. Jako dziecko dużo czasu spędzał na zabawach z dziećmi niewolników, a jako dorosły występował przeciwko niewolnictwu. W dzieciństwie słuchał także opowieści o brutalności Indian i do końca życia pozostał do nich uprzedzony.
W wieku 11 lat został wysłany do szkół, a jako 18-latek rozpoczął studia w College of New Jersey (obecnie pod nazwą Uniwersytetu Princeton). W trakcie studiów pisywał wiersze mające posmak pornografii dla American Whig Society. Dużo czasu spędzał na nauce, często śpiąc jedynie po 3 godziny dziennie. Ciężka praca przyniosła rezultaty i już po trzech latach (1771) ukończył czteroletnie studia. Zamierzał zostać pastorem, jednak z powodu złego stanu zdrowia, przerwał studia podyplomowe i powrócił do rodzinnej posiadłości Montpelier.
Ojcem Konstytucji został jako polityk. W 1787 był delegatem Wirginii do Zgromadzenia Konstytucyjnego. Madison odegrał czołową rolę w pracach nad tworzeniem Konstytucji Stanów Zjednoczonych. W trakcie 86 dni trwania Zgromadzenia zabierał głos w 71 dniach. Choć nie był dobrym mówcą i oratorem, potrafił argumentować i uzasadniać swój punkt widzenia. Pokazał się jako zręczny mediator, znajdując kompromisowe rozwiązania zadowalające sprzeczne interesy różnych stanów. Z tego też powodu często nazywa się go "ojcem konstytucji amerykańskiej".
Madison opracował własny system stenografowania. W trakcie posiedzeń Zgromadzenia Konstytucyjnego robił notatki, a następnie – w nocy – nadawał im formę tekstu. Dzięki jego zapiskom, znany jest dokładnie przebieg prac nad treścią konstytucji – były to bowiem jedyne zapiski z tych obrad. Po śmierci Madisona, jego żona Dolley sprzedała te notatki rządowi federalnemu za 25 tys. dolarów, dzięki czemu przez kilka lat zapewniła sobie utrzymanie.
* * *
3 maja 1791 roku. Konstytucja 3 maja (właściwie Ustawa Rządowa z dnia 3 maja)
Uchwalona 3 maja 1791 roku ustawa regulująca ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Powszechnie przyjmuje się, że Konstytucja 3 maja była pierwszą w Europie i drugą na świecie (po konstytucji amerykańskiej z 1787 r.) nowoczesną, spisaną konstytucją[1][2]. Niektórzy uznają jednak konstytucję korsykańską z 1755 r. za pierwszą na świecie, a tym samym amerykańską za drugą i polsko-litewską za trzecią.
Konstytucja 3 maja została ustanowiona ustawą rządową przyjętą tego dnia przez sejm. Została zaprojektowana w celu zlikwidowania obecnych od dawna wad systemu politycznego Rzeczypospolitej Obojga Narodów i jej złotej wolności. Konstytucja wprowadziła polityczne zrównanie mieszczan i szlachty oraz stawiała chłopów pod ochroną państwa, w ten sposób łagodząc najgorsze nadużycia pańszczyzny. Konstytucja zniosła zgubne instytucje, takie jak liberum veto, które przed przyjęciem Konstytucji pozostawiało sejm na łasce każdego posła, który, jeśli zechciał – z własnej inicjatywy, lub przekupiony przez zagraniczne siły, albo magnatów – mógł unieważnić wszystkie podjęte przez sejm uchwały. Konstytucja 3 maja miała wyprzeć istniejącą anarchię, popieraną przez część krajowych magnatów, na rzecz egalitarnej i demokratycznej monarchii konstytucyjnej. W tym samym czasie przetłumaczono Konstytucję na język litewski.
Stanisław Małachowski herbu Nałęcz (ur. 24 sierpnia 1736 r. w Końskich, zm. 29 grudnia 1809 w Warszawie) – hrabia, polityk, poseł, marszałek Sejmu Czteroletniego, referendarz wielki koronny 1780-1792.
Syn Jana, kanclerza wielkiego koronnego, wnuk wojewody poznańskiego Stanisława Małachowskiego. Poseł na sejm konwokacyjny 1764, gdzie domagał się dokładniejszego określenia zakresu władzy hetmańskiej i ograniczenia liberum veto. W 1774 został marszałkiem Trybunału Koronnego, któremu przywrócił dawną sprawność i uczciwość, zyskując u współczesnych miano Arystydesa polskiego. W latach 1776-1780 konsyliarz Rady Nieustającej. W 1782 został kawalerem Orderu Świętego Stanisława. Poseł sandomierski na Sejm Czteroletni, wybrany jego marszałkiem, przeprowadził zawiązanie Sejmu w konfederację i został marszałkiem konfederacji koronnej. Należąc do Stronnictwa Patriotycznego był wraz z Ignacym Potockim i Hugonem Kołłątajem jednym z głównych twórców Konstytucji 3 maja. Mieszkał w Pałacu Czapskich (na Krakowskim Przedmieściu, dziś Akademia Sztuk Pięknych), gdzie na tajnych zebraniach redagowano tekst tej ustawy, on też przeprowadził jej uchwalenie na sesji sejmowej 3 maja 1791.
* * *
Ta krótka historia inicjatyw konstytucyjnych oferowanych w różnych miejscach ówczesnego świata w całym XVIII wieku (korzystałem obficie z różnych źródeł internetowych) pokazuje pewną prawidłowość: Konstytucje (republikańskie) są wyrazem pragnień zmierzających do ustanowienia – zadekretowania – świata lepszego niż ten, w którym żyjemy, zbudowania na mocy praw obywatelskiej przestrzeni społecznej, a przede wszystkim świata bezpiecznego od obcej przemocy.
Inicjatorami i/lub autorami tych Konstytucji byli ludzie wybitni, przedstawiciele elit lub wojskowi, będący w stanie narzucić innym swój sposób myślenia i swoją wolę
Ostała się do dziś wyłącznie konstytucja kraju, który sam stał się rychło imperium, a jego życie codzienne i ustrój zbudowany na machinie prawodawczej daleko odbiega od tego, co wyobrażamy sobie jako Demokrację.
I - każda myszka swój ogonek chwali - Ukraińcy, Korsykańczycy, Amerykanie i Polacy mają głebokie przekonanie o tym, iż to ich własnie dokument jest tym, który "jako pierwszy" spełnia wymogi współczesnej Demokracji.
Właśnie dlatego celebrę wokół wszelkich konstytucji nazywam pychą konstytucyjną.